Η δαιμονοποίηση και η προπαγάνδα είναι αλληλένδετες πρακτικές. Η προπαγάνδα χρησιμοποιεί τη δαιμονοποίηση ως εργαλείο για να παρουσιάσει έναν αντίπαλο ως απόλυτα κακό, ηθικά ελαττωματικό και επικίνδυνο, συνήθως με σκοπό τη χειραγώγηση της δημόσιας γνώμης ή τη δικαιολόγηση ορισμένων πράξεων.
Η
δαιμονοποίηση περιλαμβάνει την ηθική απεικόνιση του αντιπάλου σε
μανιχαϊστικά πλαίσια ("καλό εναντίον κακού"). Η απανθρωποποίηση του
εχθρού είναι μια τεχνική προπαγάνδας που προωθεί την ιδέα ότι ο
αντίπαλος είναι ένας απειλητικός, κακόβουλος θύτης με αποκλειστικά
καταστροφικούς στόχους.
Η
δαιμονοποίηση αποτελεί την αρχαιότερη τεχνική προπαγάνδας, με βασικό
σκοπό να εμπνεύσει μίσος προς τον εχθρό. Αυτό το μίσος θεωρείται
απαραίτητο για να πληγεί ο εχθρός πιο εύκολα, να διατηρηθούν και να
κινητοποιηθούν οι σύμμαχοι, καθώς και να αποθαρρυνθεί ο ίδιος ο εχθρός.
Τα μέσα ενημέρωσης, ακόμη και εντός του δικού μας "στρατοπέδου",
χρησιμοποιούν αυτά τα πλαίσια για να απεικονίσουν την εγγενή φύση του
λεγόμενου εχθρού κυρίως με ηθικούς όρους.Ο χαρακτήρας του αντιπάλου απεικονίζεται με μανιχαϊστικό τρόπο, ως ο
κακός εναντίον του καλού. Η απεικόνιση του εχθρού ως ιδιαίτερα κακού
εμπνέει συναισθήματα που διευκολύνουν τη δημιουργία εχθροπαθειών. Αυτό
οδηγεί επίσης συχνά σε μια τάση να ανάγονται τα πιο σύνθετα κίνητρα ενός
εχθρού στην απλή προώθηση του καθαρού κακού.
Οι
συμβατικές τεχνικές κινητοποίησης των μαζών ξεκίνησαν από τα πατριωτικά
συνθήματα της Γαλλικής Επανάστασης, όταν για πρώτη φορά κινητοποιήθηκαν
και επιστρατεύτηκαν σε τέτοιο βαθμό οι πολίτες μιας βιομηχανικής χώρας.
Στη
διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, το βρετανικό υπουργείο Προπαγάνδας
προσπάθησε να κατευθύνει τις σκέψεις των μαζών. Στις ΗΠΑ, η περιβόητη
Επιτροπή Κριλ κατόρθωσε μέσα σε λίγους μήνες να αφηνιάσει τους απαθείς
Αμερικανούς κατά των «Ούννων» Γερμανών. Στη Σοβιετική Ρωσία, ο λαός είχε
υποστεί μια κανονική «πλύση εγκεφάλου» –ονομαζόταν από τους κομισάριους
«ιδεολογική κατήχηση»– προκειμένου να εργαστεί για την επίτευξη της
«σοσιαλιστικής ουτοπίας». Στις ΗΠΑ, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι
προπαγανδιστικοί μηχανισμοί εργάζονταν συστηματικά για τη δαιμονοποίηση
της «κόκκινης απειλής»..για την ανάληψη από τη χώρα μιας σταυροφορίας ώστε να σωθεί ο ελεύθερος κόσμος από την επελαύνουσα λαίλαπα.
Αυτή
η τεχνική του ψυχολογικού πολέμου έχει τις ρίζες της στη στρατιωτική
προπαγάνδα σε καιρό πολέμου. Ο εχθρός χαρακτηρίζεται ως απάνθρωπος,
ανήθικος, βάρβαρος, σκοτεινός, διαβολικός—έχει, δηλαδή, όλες τις
ιδιότητες που θα μπορούσαν να προκαλέσουν αρνητικά αισθήματα γι' αυτόν.
Με
τη δαιμονοποίηση του εχθρού, του αφαιρείς τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά
και είσαι έτοιμος για οποιουδήποτε είδους επίθεση εναντίον του. Ο
Anthony Pratkanis, καθηγητής ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο Σάντα Κρουζ της
Καλιφόρνιας, έλεγε πως για τους περισσότερους ανθρώπους είναι σχεδόν
αδύνατο να σκοτώσουν άλλους ανθρώπους. Ο μόνος τρόπος για να
δικαιολογήσουν την πράξη τους είναι να τους παρουσιάσουν τον εχθρό να
μοιάζει όσο γίνεται πιο διαβολικός. Μετά από αυτό, σκοτώνοντας τον
εχθρό, δεν αισθάνεται κανείς ένοχος.
ΟΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΟΥ ΔΡΟΥΝ ΣΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΕΙΝΑΙ:
- Αποδιοπομπαίος τράγος: Ο βολικός «Κακός Άλλος» για να φύγει η ενοχή από τους υπεύθυνους.
- Συναισθηματικά φορτισμένη γλώσσα.
- Μεγαλοποίηση αρνητικών (Catastrophizing) – π.χ. πετάς ένα «άντε ρε φασίστα» και τέλειωσες.
- ΓΡΑΦΕΙ ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ
